Η Εξελισσόμενη Έννοια της Αναπηρίας
“Τα άτομα με αναπηρία συμπεριλαμβάνονται όσοι έχουν μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, διανοητικές ή αισθητηριακές βλάβες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια μπορεί να εμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τους άλλους..”*”
“*” Art.1 United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD, 2006)
Η αναπηρία αποτελεί μέρος της ανθρώπινης κατάστασης. Σχεδόν όλοι θα υποστούν προσωρινή ή μόνιμη αναπηρία κάποια στιγμή στη ζωή τους και όσοι επιβιώσουν μέχρι τα βαθιά γεράματα θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενες δυσκολίες στη λειτουργικότητά τους. Κάθε εποχή αντιμετώπισε το ηθικό και πολιτικό ζήτημα του πως να ενσωματώσουμε και να υποστηρίξουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα άτομα με αναπηρίες.
Το ζήτημα αυτό θα γίνει εντονότερο καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των κοινωνιών αλλάζουν και περισσότεροι άνθρωποι ζουν πολύ περισσότερο σήμερα.
Οι απόψεις σχετικά με το θέμα της αναπηρίας έχουν αλλάξει από τη δεκαετία του 1970, κυρίως λόγω της αυτοοργάνωσης των ατόμων με αναπηρία και της αυξανόμενης τάσης να αντιμετωπίζεται η αναπηρία ως ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η μετάβαση από μια ατομική, ιατρική προοπτική σε μια δομική, κοινωνική προοπτική έχει περιγραφεί ως η μετάβαση από ένα “ιατρικό μοντέλο” σε ένα “κοινωνικό μοντέλο”.
Το πρώτο μοντέλο ονομάζεται “ντετερμινιστικό”, καθώς υποδηλώνει ότι μια αναπηρία απλώς μειώνει τις πιθανότητες και τις επιλογές ζωής ενός ατόμου, το οποίο θεωρείται απλώς παθητικός αποδέκτης μιας θεραπείας. Η θεωρία της ετικετοποίησης (Becker 1963) θα πρότεινε ότι η κοινωνία θέτει κανόνες, τους οποίους οι άνθρωποι ακολουθούν για να γίνουν αποδεκτοί. Αυτοί οι κανόνες μπορεί να περιλαμβάνουν αρκετά λεπτές εντολές και το μοναδικό άτομο μπορεί να ενταχθεί κάτω από την κύρια ετικέτα της αναπηρίας του, για την οποία το ιατρικό μοντέλο του παρέχει μια έτοιμη ετικέτα.
Από την άλλη πλευρά, το κοινωνικό μοντέλο προτείνει ότι τα άτομα με αναπηρίες είναι στην πραγματικότητα ανάπηρα λόγω του τρόπου με τον οποίο ενεργεί η κοινωνία. Όλοι οι άνθρωποι είναι μοναδικοί και διαφορετικοί μεταξύ τους, όλοι οι άνθρωποι έχουν μοναδικές συνθήκες που πρέπει να αντιμετωπιστούν από την κοινωνία στην οποία ζουν. Ορισμένοι άνθρωποι γεννιούνται (ή αναπτύσσουν) μια αναπηρία, αν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες τους από την κοινωνία, είναι ανάπηροι από τις επιλογές και τις συμπεριφορές της κοινωνίας. Η πολιτική έχει μετατοπιστεί προς την κοινωνική και εκπαιδευτική συμπερίληψη και οι ιατρικά εστιασμένες λύσεις έχουν δώσει τη θέση τους σε πιο διαδραστικές προσεγγίσεις που αναγνωρίζουν ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αναπηρίες λόγω παραγόντων που προέρχονται από το γειτονικό τους περιβάλλον καθώς και λόγω του σώματός τους.
Η εισαγωγή της CRPD (Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες) αναγνωρίζει ότι η αναπηρία είναι “μια εξελισσόμενη έννοια”, αλλά τονίζει επίσης ότι “η αναπηρία προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων με αναπηρία και των συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών φραγμών που εμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τους άλλους”.
Ο ορισμός της αναπηρίας ως αλληλεπίδραση σημαίνει ότι η “αναπηρία” δεν αποτελεί χαρακτηριστικό του ατόμου. Η πρόοδος στη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής μπορεί να επιτευχθεί με την αντιμετώπιση των φραγμών που εμποδίζουν τα άτομα με αναπηρίες στην καθημερινή τους ζωή.
Η Διεθνής Ταξινόμηση της Λειτουργικότητας, της Αναπηρίας και της Υγείας (ICF), που αναπτύχθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), αντιλαμβάνεται τη λειτουργικότητα και την αναπηρία ως μια δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των συνθηκών υγείας και των συναφών παραγόντων, τόσο των προσωπικών όσο και αυτών που σχετίζονται με το περιβάλλον στο οποίο το άτομο ζει.
Προωθούμενο ως “βιο–ψυχο-κοινωνικό μοντέλο”, αντιπροσωπεύει έναν λειτουργικό συμβιβασμό μεταξύ ιατρικών και κοινωνικών μοντέλων.
Σε διεθνές επίπεδο, ο όρος disability αποτελεί έναν γενικό όρο, που χρησιμοποιείται για να εκφράσει την αναπηρία, τους περιορισμούς δραστηριότητας και συμμετοχής, που αναφέρεται στις αρνητικές πτυχές της αλληλεπίδρασης μεταξύ ενός ατόμου (με πάθηση υγείας) και των συναφών παραγόντων αυτού του ατόμου (περιβαλλοντικών και προσωπικών).